Jak napisać opowiadanie?

Czym jest opowiadanie?

Opowiadanie to gatunek literacki zaliczany do epiki. Jest napisane prozą, zawiera fabułę oraz narrację, którą prowadzi narrator. Cechy gatunkowe opowiadania są dość charakterystyczne, dzięki czemu można łatwo odróżnić je od innych gatunków epickich. Wyróżnia je krótka forma – opowiadanie zazwyczaj ma od czterech do pięćdziesięciu stron objętości. Drugą istotną cechą opowiadania jest jednowątkowość. Teoretycznie powinien to być jeden, wyrazisty wątek główny, ale czasami może on być wzbogacony o dodatkowe wątki poboczne.

Każde opowiadanie musi posiadać ciąg przyczynowo-skutkowy pomiędzy poszczególnymi wydarzeniami. Fabuła może nie być opowiedziana w kolejności chronologicznej, ale zdarzenia i akcja muszą się ze sobą łączyć w logiczną całość.

Opowiadanie a inne gatunki literackie

W praktyce opowiadania, szczególnie napisane przez współczesnych autorów, mają właściwie dowolną formę – granice między gatunkami literackimi zaliczanymi do epiki są obecnie płynne. Czym różni się opowiadanie od powieści, miniatury oraz noweli?

Nowela, podobnie jak opowiadanie, jest jednowątkowa, ale jej narrator zachowuje obiektywizm i prowadzi akcję z perspektywy czasu. Ponadto nowela ma wyraźnie zaznaczoną strukturę dramatyczną, z jasno określonym punktem kulminacyjnym.

Miniatura jest krótsza od opowiadania – ma nie więcej niż cztery strony znormalizowanego maszynopisu (7200 znaków ze spacjami). To jedyna różnica między tymi gatunkami. W praktyce obie nazwy często stosuje się zamiennie.

Powieść oraz mikropowieść są dużo dłuższe od opowiadania. Zawierają one co najmniej jeden wątek poboczny. Co istotne, niektóre powieści mają nawet kilka wątków głównych, a zasady narracji oraz konwencje literackie mogą zmieniać się pomiędzy poszczególnymi rozdziałami.

Z czego składa się opowiadanie?

Opowiadanie składa się z narracji, dialogów oraz monologów. Czym są poszczególne elementy i jak wpływają na tekst?

Narracja

Narracja to opis wydarzeń, myśli i wszystkich pozostałych, istotnych elementów fabuły. Prowadzi ją narrator w pierwszej osobie (ja mówię), drugiej osobie (ty mówisz) lub trzeciej osobie (on mówi). Może on, ale nie musi wiedzieć wszystkiego – czasami narratorem jest bohater opowiadania lub postać występująca w świecie przedstawionym, a czasami jest on bezosobowy. Narratora nie powinno utożsamiać się z autorem dzieła, chyba że bezpośrednio wynika to z treści utworu. Co istotne, narracja może być prowadzona w czasie przeszłym (on wszedł), teraźniejszym (on wchodzi) oraz przyszłym (on wejdzie).

Dialogi i monologi

Dialog to rozmowa dwóch lub więcej bohaterów literackich. Może zawierać dodatkowe opisy lub wtrącenia, wskazujące na kontekst wypowiedzi (np. – Lubię to – powiedział bohater). Natomiast monolog to wypowiedź pojedynczego bohatera literackiego, która też może być przerwana wtrąceniami. Podczas pisania dialogów można przytoczyć rozmowę w oryginalnym brzmieniu, zrelacjonować jej przebieg lub dokonać połączenia wypowiedzi narratora z tekstem wypowiedzi bohaterów.

Przytaczanie rozmowy w oryginalnym brzmieniu polega na braku interwencji ze strony narratora w sposób wypowiadania słów przez bohaterów. Jest to przykład mowy niezależnej. Dialog podporządkowany wypowiedzi narratora jest rodzajem mowy zależnej, podczas której nie zostaje przytoczone dosłowne brzmienie wypowiedzi bohaterów. Zamiast tego zostają one włączone w tok narracji poprzez użycie zdań podrzędnych. Dialog włączony w tok wypowiedzi narratora jest przykładem mowy pozornie zależnej. Najczęściej jest używany podczas narracji pierwszoosobowej, gdy narrator uczestniczy w rozmowie i równolegle wyraża własne myśli.

Elementy statyczne i dynamiczne

Ponadto w opowiadaniu możemy wyróżnić elementy statyczne oraz elementy dynamiczne.To narzędzia literackie, które mają ułatwić nam analizę tekstu. Elementy statyczne opowiadania to wszystkie części fabuły, które nie zmieniają się na przestrzeni tekstu. Zazwyczaj mówi się, że są bohaterowie, miejsca, przedmioty oraz zjawiska przyrodnicze. Natomiast elementy dynamiczne ulegają ciągłej zmianie. Jest to czas oraz przestrzeń, w których toczy się akcja opowiadania, a także poszczególnie zdarzenia fabularne (np. podróż, rozmowa, spotkanie).

Rodzaje opowiadań

Przy pisaniu opowiadań obowiązuje nas niemal nieograniczona swoboda twórcza. Możemy pisać o prawdziwych wydarzeniach, całkowicie wymyślić fabułę od podstaw lub połączyć ze sobą te dwa podejścia. Mimo to opowiadania możemy podzielić na dwa zasadnicze rodzaje – odpowiadania odtwórcze oraz opowiadania twórcze. Czym się one różnią od siebie?

Opowiadania odtwórcze polegają na opowiadaniu przebiegu zdarzeń, które zostały przedstawione w czyjejś opowieści. Natomiast opowiadania twórcze są oparte na doświadczeniach lub fantazji autora, mogą również przedstawiać zdarzenia, którego autor był świadkiem. Największą popularnością cieszą się opowiadania twórcze – jeśli mamy na nie pomysł, to możemy je dużo łatwiej napisać, bez konieczności patrzenia się na fakty. Natomiast w przypadku opowiadań odtwórczych nie musimy wymyślać fabuły. Wystarczy, że opiszemy ją w ciekawy sposób.

Jak napisać opowiadanie?

Opowiadania dają nam ogromną swobodę wyboru formy oraz treści, choć na poziomie szkolnym warto stosować się do jasno określonych wskazówek. Z czego powinna składać się kompozycja dobrego opowiadania?

Każde opowiadanie powinno mieć wstęp, rozwinięcie i zakończenie. We wstępie warto przedstawić bohatera oraz świat przedstawiony, a także wprowadzić konwencję utworu. W rozwinięciu opisujemy wszystkie przygody bohatera, a zakończenie jest rozwiązaniem akcji. Powinniśmy pokazać, jaki jest finał opisanych wydarzeń. Możemy umieścić tam puentę lub morał, które ułatwią wyciągnięcie wniosków przez czytelnika.

Na co zwrócić uwagę podczas pisania opowiadania?

Przed rozpoczęciem pisania warto przemyśleć przebieg wydarzeń, który będzie przedstawiany. Należy wyodrębnić zdarzenia główne i zdarzenia poboczne, mniej istotne dla przebiegu fabuły. Warto zastanowić się nad miejscem, w którym toczą się wydarzenia. Jak wygląda? Kto w nim mieszka? Jakie zasady w nim panują?

Bohaterowie w opowiadaniu

Bohaterowie to osoby występujące w fabule opowiadania. Na ich działaniu opiera się cała opowieść. Mogą oni pełnić jedynie funkcje użytkowe (np. posłaniec dostarczający wiadomość), ale nawet w takiej sytuacji warto nadać im choć jedną lub dwie cechy charakteru.

Bohater pierwszoplanowy to główna postać opowiadania. Powinien być centralnym elementem tekstu. Czytelnik lub słuchacz poznaje go najlepiej, powinien się z nim móc utożsamić i zaciekawić perypetiami oraz problemami, z którymi musi się mierzyć. Niektóre opowiadania mają więcej niż jednego bohatera głównego, choć w przypadku wypracowań szkolnych należy tego unikać.

Bohaterowie drugoplanowi towarzyszą bohaterowi głównemu lub pojawiają się w opowiadaniu. Ich działania mogą mieć duży wpływ na historię, ale powinny być podporządkowane fabule.

Bohaterowie epizodyczni pojawiają się w opowieści na moment i nie odgrywają znacznej roli w przebiegu opowiadania. Zazwyczaj popychają akcję do przodu przez udzielenie informacji głównemu bohaterowi.

Opowiadanie powinno być poprawne językowo i stylistycznie. Kompozycja musi być przemyślana – najłatwiejszy sposób opowiedzenia historii jest zgodnie z chronologią wydarzeń. W trakcie pisania powinniśmy stosować chwyty fatyczne, które mają podtrzymać zainteresowanie czytelnika.

Słownictwo przydatne podczas pisania opowiadania

Słownictwo oddające następstwa czasowe: najpierw; na początku; następnie; kolejno; zaraz; nieoczekiwanie; za minutę; po chwili; za chwilę; wreszcie; wkrótce; na koniec.

Słownictwo określające czas wydarzeń: dawno temu; niegdyś; dawniej; kiedyś; niedawno; wczoraj; kilka dni temu; gdy świeciło słońce/padał deszcz; skoro świt; po południu; o świcie; o wschodzie słońca; po zmroku; o północy.

Słownictwo określające miejsce wydarzeń: w „...”; nad „...”, na „...”.

Słownictwo zwiększające dynamikę wypowiedzi: wtem; wnet; nagle; jak grom z jasnego nieba; natychmiast; w ułamku sekundy; niespodziewanie; nieoczekiwanie; gwałtownie; w momencie.

Słownictwo określające sposób mówienia: powiedzieć; zabrać głos; zapytać; kontynuować; potwierdzać; odpowiadać; krzyknąć; zapytać grzecznie; chrząknąć; jąkać się; wykrztusić; bąknąć coś pod nosem; odburknąć; wyjąkać; zapytać zirytowanym głosem; dodać stanowczo; wyrazić opinię; wtrącić.

Słownictwo opisujące reakcje towarzyszące mówieniu: wytrzeszczyć oczy; wyszczerzyć zęby w uśmiechu; wzruszyć ramionami; zacierać ręce; zaczerwienić się; zmieszać się; westchnąć; kiwnąć/pokręcić głową; zmarszczyć czoło; przełknąć ślinę; ucieszyć się; zacisnąć kciuki/zęby.

Formułowanie wstępów: opowiem wam historię/co mi się przytrafiło; było to; dawno, dawno temu; pewnego dnia; zdarzyło się to; w dniu; była to niesamowita przygoda; za górami, za lasami.

Formułowanie zakończeń: wiele mnie ta przygoda nauczyła; dzięki temu zdarzeniu; ta historia wywarła na mnie wielkie wrażenie; do tej pory pamiętam; pragnąłbym przeżyć to jeszcze raz.