Wypalenie zawodowe

Wypalenie zawodowe - definicja

Wypalenie zawodowe zostało uznane przez Światową Organizację Zdrowia za problem medyczny, co znalazło odzwierciedlenie w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11. Zostało ono wyszczególnione jako problem związany z zatrudnieniem (QD85). WHO definiuje wypalenie zawodowe jako syndrom będący wynikiem chronicznego, nieredukowanego stresu. W ICD-11 wymienia się 3 kluczowe objawy wypalenia zawodowego:

• uczucie utraty sił i wyczerpania
• psychiczne dystansowanie się od wykonywanej pracy, negatywne myśli lub cynizm w odniesieniu do pracy
• poczucie braku efektywności pracy

WHO podkreśla, że wypalenie zawodowe jest zarezerwowane specyficznie dla kontekstu pracy zawodowej i nie powinno być używane w innych sytuacjach.

Naukowcem, który prawdopodobnie jako pierwszy podjął temat wypalenia zawodowego, był amerykański neurolog George Beard, który już w 1869 roku raportował przypadki neurastenii, czyli wyczerpania układu nerwowego występującego w krajach wysoko rozwiniętych. Potrzeba było jednak 100 lat, aby pojęcie “wypalenie zawodowe” weszło do świata nauki. Istotny wkład w badania nad tym problemem miała Christina Maslach, która wspólnie z Susan E. Jackson, opracowała w 1981 roku kwestionariusz MBI (Maslach Burnout Inventory) służący do diagnozy wypalenia zawodowego.

Wypalenie zawodowe - objawy

Ponieważ wypalenie zawodowe to duży problem, który dotyka coraz więcej osób i w bardzo istotny sposób wpływa na ich codzienne funkcjonowanie, psycholodzy i lekarze starają się rozpowszechniać wiedzę na temat jego objawów w społeczeństwie. Szybkie rozpoznanie u siebie lub bliskich niepokojących symptomów może pomóc w uchronieniu się przed poważniejszymi konsekwencjami. Powyżej wymieniliśmy już ogólne objawy wypalenia zawodowego proponowane przez Światową Organizację Zdrowia.

Bardziej szczegółowa lista objawów, z którymi mogą borykać się osoby dotknięte wypaleniem zawodowym to:

• zmuszanie się do pracy i trudności z jej rozpoczęciem
• nerwowość i rozdrażnienie w kontaktach z klientami i współpracownikami
• brak energii
• obniżona produktywność
• trudności z koncentracją
• brak satysfakcji z osiągnięć
• rozczarowanie pracą
• zaburzenia snu
• korzystanie z używek (alkohol, narkotyki, jedzenie) w celu rozładowania napięcia
• obniżony nastrój
• obniżone poczucie własnej wartości
• utrata zainteresowań
• brak odczuwania przyjemności
• myśli rezygnacyjne lub samobójcze
• problemy ze zdrowiem fizycznym: podwyższone ciśnienie krwi, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, obniżenie odporności, nawracające bóle głowy

Wypalenie zawodowe - przyczyny

Możliwych przyczyn wypalenia zawodowego jest wiele. Można ich upatrywać zarówno w cechach i stylu funkcjonowania osoby dotkniętej tym problemem, jak i środowisku pracy. Do najważniejszych czynników wpływających na rozwój wypalenia zawodowego zalicza się:

• poczucie braku kontroli - brak wpływu na kwestie takie jak harmonogram pracy, zadania i deadliny oraz konieczność zdania się w tej kwestii na decyzje innych osób
• przeciążenie obowiązkami - może wynikać z wykonywania pracy przekraczającej możliwości pracownika lub obciążania pracowników nieracjonalną ilością obowiązków przez przełożonego
• niesatysfakcjonujące wynagrodzenie - pensja nieodpowiadająca ilości i jakości wkładanej pracy może obniżać poczucie własnej wartości i zadowolenie z siebie
• nieprawidłowa komunikacja i brak wsparcia ze strony przełożonego
• niejasno określony podział obowiązków - utrudnia weryfikację postępów pracy i buduje atmosferę zbiorowej odpowiedzialności
• nierówne traktowanie podwładnych przez przełożonego - np. faworyzowanie niektórych pracowników poprzez ułatwianie im awansów, przydzielanie premii czy nadmierne pochwały
• brak work-life balance
• niejasne oczekiwania względem prac - brak sprecyzowanych oczekiwań uniemożliwia ich weryfikację, co rodzi ciągłe poczucie niespełnienia i bycia nie dość dobrym

Wypalenie zawodowe - 5 etapów

Wypalenie zawodowe to pewien proces, który można podzielić na 5 faz (według Winona State University). Ich znajomość może pomóc osobom, które podejrzewają u siebie ten problem, i skłonić je do poszukiwania wsparcia:

• faza miesiąca miodowego (honeymoon phase) - satysfakcja z pracy, duże zaangażowanie, energia i kreatywność
• faza wstępnego stresu (onset of stress) - zanik optymizmu, pojawienie się objawów stresowych
• faza chronicznego stresu (chronic stress) - wyraźny wzrost poziomu stresu, nasilenie objawów
• faza wypalenia zawodowego (burnout) - krytycznie wysoki poziom objawów znacząco utrudniający lub uniemożliwiający funkcjonowanie
• faza nawykowego wypalenia zawodowego (habitual burnout) - istotne chroniczne problemy ze zdrowiem psychicznym i fizycznym

Kto jest najbardziej narażony na wypalenie zawodowe?

Statystyki pokazują, że zawody, które wiążą się z największym ryzykiem wypalenia zawodowego, to:

• lekarz
• pielęgniarka
• pracownik socjalny
• nauczyciel
• prawnik
• policjant
• psycholog
• sprzedawca
• kontroler ruchu lotniczego
• ratownik medyczny
• strażak

Ponadto na wypalenie zawodowe są bardziej narażone kobiety niż mężczyźni.Posiadanie dziecka jest dodatkowym czynnikiem ryzyka. Pokolenia, wśród których problem wypalenia wydaje się być największy, to millenialsi i pokolenie Z.

Wypalenie zawodowe - jak się przed nim chronić?

Przed wypaleniem zawodowym nie można w pełni się ustrzec. Istnieje jednak szereg korzystnych nawyków, których można się nauczyć, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia takiego problemu. Oto kilka z nich:

• Zadbaj o higienę snu - sen powinien być odpowiednio długi i regularny.
• Odpowiednio się odżywiaj - to ważne w kontekście zachowania zdrowia fizycznego, energii do działania i odporności.
• Bądź aktywny fizycznie - to doskonały sposób na obniżenie poziomu hormonów stresu.
• Dbaj o relacje z innymi ludźmi - wsparcie społeczne jest bardzo ważne w redukowaniu codziennych napięć i utrzymywaniu dobrego samopoczucia.
• Znajdź hobby - pozwoli ono się zrelaksować i będzie źródłem pozytywnych emocji.
• Zadbaj o work-life balance - postaraj się wyznaczyć granice między życiem zawodowym i prywatnym, tak aby praca zostawała w pracy, a nie przenosiła się do domu.
• Postaraj się zbudować większą autonomię w pracy - jeśli czujesz, że twoim problemem jest brak poczucia kontroli, spróbuj porozmawiać na ten temat z przełożonym. Być może uda wam się ustalić zasady, które będą satysfakcjonować obie strony.
• Analizuj obowiązki i zadania - przeprowadź spokojną i logiczną analizę tego, co masz do zrobienia. Podziel obowiązki na mniejsze zadania. Zastanów się, czy część z nich możesz delegować komuś innemu lub wprowadzić rozwiązanie, które usprawni pracę całego zespołu.
• Nie bój się skorzystać ze wsparcia profesjonalistów - jeśli zauważasz u siebie objawy wypalenia lub potrzebujesz wsparcia w życiu zawodowym lub prywatnym, rozważ wizytę u psychologa, który będzie potrafił cię wesprzeć i razem z tobą przejdzie z trudny okres. Być może twoja firma zapewnia swoim pracownikom takie wsparcie.

Wypalenie zawodowe a L4

Może się wydawać, że wystarczającym lekarstwem na wypalenie zawodowe, jest krótki odpoczynek - weekendowy wyjazd czy dwutygodniowy urlop. Dla wielu osób będzie to jednak zbyt mało, aby odbudować nadwyrężone zdrowie psychiczne i fizyczne. W takiej sytuacji warto rozważyć pójście na zwolnienie lekarskie. Ponieważ w Polsce nie obowiązuje jeszcze wspomniane ICD-11, tylko poprzednia edycja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, wypalenie zawodowe samo w sobie nie może stanowić podstawy do wystawienia L4. Jeśli borykasz się z dodatkowymi problemami, takimi jak zaburzenia snu czy znacznie obniżony nastrój, powinieneś skorzystać z porady lekarza. Może być to lekarz podstawowej opieki zdrowotnej lub specjalista (np. psychiatra), który zadecyduje o zasadności wystawienia zwolnienia i zadba o twój powrót do zdrowia.