Doktorat – ile trwa, jak się dostać, co to jest? Najważniejsze informacje
Co to jest doktorat?
Doktorat to efekt wieloletnich studiów doktoranckich – w ich trakcie należy przeprowadzić badania naukowe, przedstawić je w formie pisemnej rozprawy doktorskiej, a następnie obronić ją przed komisją doktorską. W jej skład wchodzą doświadczeni naukowcy z wybranej dziedziny nauki. Ich zadaniem jest ocena dorobku i dysertacji doktoranta.
Jeśli rozprawę doktorską uda się obronić, autor pracy zostaje doktorem nauk. W przeciwieństwie do licencjata czy magistra, które są tytułami zawodowymi, doktor to pełnoprawny stopień naukowy, umożliwiający podjęcie dalszej kariery akademickiej. Bez doktoratu nie da się zostać doktorem habilitowanym oraz profesorem.
O czym świadczy doktorat?
Doktorat jest dowodem na posiadanie obszernej wiedzy z wybranej dziedziny nauki. Ma to znaczenie nie tylko pod kątem środowiska akademickiego, gdzie na podstawie stopni naukowych ustala się miejsce w hierarchii, ale też chociażby na rynku pracy. Pracodawcy chętnie zdecydują się na doktorów, bo ci z racji na swoje wykształcenie na pewno będą dysponować niezbędnymi umiejętnościami.
Tak przynajmniej głosi teoria, bo w praktyce bywa z tym różnie. Współczesna nauka jest na tyle skomplikowana i obszerna, że większość doktorów posiada specjalistyczną wiedzę głównie z wybranej niszy. Naukowiec zajmujący się twórczością Juliusza Słowackiego raczej nie wie wszystkiego na temat literatury antycznej, a neurochirurg z doktoratem nie jest specjalistą z zakresu psychiatrii.
To oczywiście jedynie przykłady, ale warto pamiętać o tym, że doktorat nie daje gwarancji bycia specjalistą z danej dziedziny nauki. To jedynie potwierdzenie posiadania wiedzy z określonej, wąskiej specyfikacji.
Jak zrobić doktorat?
By zrobić doktorat, należy posiadać tytuł magistra. Teoretycznie ukończone studia II stopnia nie muszą korespondować z tematem, który chcemy zbadać w ramach doktoratu. Ale w praktyce warto wybrać pokrewną dziedzinę nauki – kluczowym elementem, który ocenia komisja rekrutacyjna są dotychczasowe osiągnięcia naukowe, w tym publikacje i praca magisterska. Na ten moment istnieją dwa zasadnicze sposoby na zrobienie doktoratu. Oto one!
Szkoły doktorskie
Obecnie w Polsce doktorat robi się w ramach szkoły doktorskiej. To specjalna jednostka dydaktyczna, której głównym celem jest kształcenie doktorantów. Powołują ją władze uczelni, wydziału lub instytucji badawczej. Szkół doktorskich w ramach jednej instytucji może być kilka, a każda z nich ma własną, zazwyczaj możliwie ogólną specjalizację (np. szkoła doktorska nauk humanistycznych, szkoła doktorska nauk matematycznych itd.). Przykładowo na Uniwersytecie Warszawskim obecnie działają aż cztery różne szkoły doktorskie.
Studia doktoranckie w szkole doktorskiej trwają od 3 do 4 lat, choć w wyjątkowych okolicznościach można wydłużyć ten czas. Od początku nauki doktorant pracuje z promotorem, który nadzoruje postęp badań i dba o merytoryczny oraz organizacyjny nadzór nad dysertacją. Co istotne, doktorant ma obowiązek opracowania i realizacji planu badawczego, który powinien spełniać wymagania zapisane w regulaminie studiów doktoranckich.
Doktorat w trybie eksternistycznym
Szkoły doktorskie zostały wprowadzone w 2019 r., a więc całkiem niedawno. Wcześniej doktoranci prowadzili studia indywidualne, a każda uczelnia mogła ustalić własne zasady. Obecnie również jest to możliwe – trzeba złożyć wniosek o doktorat w trybie eksternistycznym, czyli z wolnej stopy. Pozwala to na samodzielne prowadzenie badań, a ich skutki i jakość weryfikuje komisja powołana przez uczelnię. Studia doktoranckie w trybie eksternistycznym to świetne rozwiązanie dla osób, które cenią samodzielność. Niestety za tę możliwość trzeba dodatkowo zapłacić.
Jak dostać się na doktorat?
By dostać się na doktorat, należy złożyć wniosek w wybranej szkole doktorskiej. Poza dyplomem magistra powinien on zawierać m.in. opis dotychczasowych osiągnięć naukowych, podanie o przyjęcie na studia doktoranckie oraz sylwetkę kandydata. Szczegółowy wykaz niezbędnych dokumentów zależy od wymagań poszczególnych uczelni.
Drugim etapem rekrutacji jest rozmowa z komisją kwalifikacyjną, która oceni nie tylko dotychczasowy życiorys kandydata, ale też jego pomysł na doktorat. Kluczowe są nie tylko oceny z II stopnia studiów, ale też zrealizowane projekty badawcze. Mogą to być publikacje w recenzowanych czasopismach, udział w konferencjach i szeroko pojęte zaangażowanie w polską naukę. To właśnie komisja kwalifikacyjna podejmuje ostateczną decyzję o tym, kto dostanie się na doktorat.
Ile trwa doktorat?
Studia doktoranckie w ramach szkoły doktorskiej docelowo trwają cztery lata. Tyle teoria, bo w praktyce czas ten może być krótszy lub dłuższy. Istnieje możliwość zrobienia doktoratu w trzy, a nawet dwa lata. Decyzja zależy od uczelni i szkoły doktorskiej, ale trzeba wówczas przygotować się na intensywną pracę badawczą.
W uzasadnionych przypadkach studia doktoranckie mogą zostać wydłużone. Poza oczywistymi sytuacjami takimi jak ciąża czy choroba przewlekła większość uczelni dopuszcza zwiększenie czasu nauki np. ze względów osobistych, o ile doktorant uzyska pozytywną opinię komisji badawczej. To ona decyduje o przedłużeniu studiów doktoranckich.
Ile kosztuje doktorat?
Stacjonarne studia doktoranckie w ramach szkoły doktorskiej są bezpłatne. Po drodze mogą pojawić się niewielkie opłaty, których zakres i wysokość reguluje regulamin studiów. Warto go dokładnie przeczytać, nawet jeśli kwoty powinny być raczej niewielkie. Wysoka opłata pojawi się, jeśli zdecydujemy się na doktorat w trybie eksternistycznym – za taką możliwość trzeba zapłacić kilkanaście tysięcy złotych.
W przypadku niestacjonarnych studiów doktoranckich koszt zależy od wybranego kierunku oraz szkoły doktorskiej. Z reguły roczne czesne to nie więcej niż kilka tysięcy złotych, choć zdarzają się wyjątki. Na niestacjonarny doktorat dużo łatwiej jest się dostać, z reguły można go też pogodzić z pracą zawodową.
Gdzie zrobić doktorat?
Wybierając uczelnię pod kątem doktoratu należy zwrócić uwagę nie tylko na jej prestiż i ofertę szkół doktorskich, ale też obecność utytułowanych naukowców z wybranej dziedziny. W ten sposób łatwiej znajdziemy dobrego promotora, a także zyskamy możliwość konsultacji ze specjalistami z wybranej dziedziny. Przed podjęciem decyzji o tym, gdzie zrobić doktorat zawsze warto też sprawdzić opinie o poszczególnych uczelniach i ich wydziałach.
Czy doktorat jest wymagający?
Doktorat jest znacznie bardziej wymagający od studiów magisterskich. Zgodnie z założeniami doktorant powinien nie tylko prowadzić badania i pracować nad dysertacją, ale też odbyć praktyki dydaktyczne w ramach prowadzenia zajęć ze studentami. Nawet jeśli zajęć na uczelni jest często niewiele, to pracy umysłowej nie brakuje. Dlatego należy dokładnie zastanowić się nad tym, czy warto zrobić doktorat – czasami wady mogą przewyższać korzyści.
Stypendium doktoranckie – ile wynosi i kto może je dostać?
Niemal wszyscy doktoranci kształcący się w szkołach doktorskich otrzymują stypendium doktoranckie. Świadczenie przysługuje osobom, które nie mają tytułu doktora oraz nie są zatrudnione bezpośrednio przez uczelnię (np. jako asystenci czy pracownicy dydaktyczni). Z ostatniego wymogu są zwolnieni doktoranci, którzy pracują dla uczelni w ramach grantu badawczego. Co istotne, w trakcie doktoratu można normalnie pracować na umowie zlecenie lub umowie o pracę, a także prowadzić działalność gospodarczą – dodatkowe dochody nie wpływają na prawo do otrzymywania stypendium doktoranckiego.
Wysokość stypendium doktoranckiego to procent minimalnego miesięcznego wynagrodzenia profesora zwyczajnego zatrudnionego na uczelni publicznej. Na początku studiów doktorant otrzymuje 2371 zł miesięcznie – po pozytywnej ocenie śródokresowej kwota ta zostanie zwiększona do 3653 zł. W 2023 r. kwota stypendium zostanie zwiększona, choć na ten moment nie wiadomo o ile.
To minimalna suma, a komisja stypendialna może zdecydować o jej zwiększeniu w przypadku osób z wybitnymi osiągnięciami naukowymi. Nieco większe stypendium otrzymają też niepełnosprawni doktoranci.W zależności od stopnia niepełnosprawności świadczenie zostanie zwiększone o nie więcej niż 711 zł.
Zniżki studenckie dla doktorantów
Większość doktorantów może swobodnie korzystać ze zniżek studenckich. Najważniejszą z nich jest upust na przejazdy transportem publicznym wynoszący 51 proc. ceny podstawowej biletu. Ze zniżek studenckich mogą skorzystać doktoranci, którzy nie ukończyli 35 roku życia i posiadają ważną legitymację doktorancką.
Czy warto zrobić doktorat?
Jak już wspomnieliśmy, studia doktoranckie są nie tylko wymagające, ale też czasochłonne. Zajmują co najmniej trzy czy cztery lata, w trakcie których trzeba intensywnie pracować nad dysertacją. Czy faktycznie warto zrobić doktorat? Jakie są zalety i wady studiów doktoranckich?
Co daje doktorat – korzyści
Studia doktoranckie mają wiele zalet. W ich trakcie można łączyć naukę z pracą przynajmniej na część etatu, rozwijając kompetencje zawodowe i zainteresowania. Stypendium doktoranckie oraz zniżki studenckie pozwalają na podjęcie studiów bez konieczności martwienia się o pieniądze, a pracodawcy wciąż cenią pracowników z doktoratami.
Ponadto studia doktoranckie to najskuteczniejszy sposób na podjęcie kariery akademickiej. Praca na uczelni może i nie cieszy się obecnie dużym uznaniem, ale to wciąż stabilne, długoterminowe zatrudnienie, które umożliwia realizowanie zainteresowań naukowych.
Jakie wady ma doktorat?
Choć doktorat wciąż stanowi ważną zaletę na rynku pracy, to już od dawna w oczach pracodawców wykształcenie znaczy dużo mniej od doświadczenia. A studia doktoranckie w szkole doktorskiej zajmują co najmniej trzy lata i utrudniają, a czasami wręcz umożliwiają podjęcie zwykłej pracy na etacie. Zresztą stypendium doktoranckie nie jest zbyt wysokie i trudno jest się za nie samodzielnie utrzymać, szczególnie w większym mieście. To właśnie dlatego większość doktorantów wykonuje prace dorywcze lub wręcz pracuje na część etatu, nawet jeśli czasami ma to negatywny wpływ na ich badania.
Jeśli celem studiów doktoranckich jest tylko i wyłącznie poszerzenie kwalifikacji zawodowych, to warto zastanowić się, czy to faktycznie najlepsze rozwiązanie. Natomiast doktorat zrobiony z pasji lub chęci rozpoczęcia kariery na uczelni jak najbardziej ma sens – a czasami wręcz stanowi jedyną możliwą drogę dalszego rozwoju.
