Mobbing w pracy - definicja
Oficjalną definicję mobbingu proponuje Kodeks pracy w art. 94 § 2:“Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.”.
Gdy rozłożymy podaną definicję na czynniki pierwsze, możemy opisać najważniejsze cechy mobbingu w kilku punktach:
- świadome działanie
- nękanie
- długotrwały charakter
- wywołuje liczne negatywne skutki u ofiary
Mobbingu mogą dopuszczać się zarówno przełożeni względem podwładnych, podwładni względem przełożonych, jak i pracownicy tego samego szczebla względem siebie nawzajem. Zgodnie z raportem WBI najczęstszy jest jednak pierwszy scenariusz, a mobbingu dwukrotnie częściej dopuszczają się mężczyźni.
Mobbing w pracy - przykłady
Nierzadko zdarza się, że ofiary złego traktowania w pracy w ogóle nie zdają sobie sprawy, że stosuje się wobec nich mobbing. Znoszą nieprzyjemne gesty, słowa i zachowania z obawy przed utratą stanowiska czy lęku przed konfrontacją z oprawcą. Przygotowaliśmy listę przykładów ilustrujących problem mobbingu w pracy:
- wyzywanie
- ośmieszanie
- stosowanie gróźb
- dewaluowanie drugiej osoby (np. jej kompetencji, wykształcenia, dokonań, osobowości)
- nadmierna krytyka w obecności innych pracowników
- niesprawiedliwy podział obowiązków i zadań (np. przydzielanie temu samemu pracownikowi zawsze najżmudniejszych lub najtrudniejszych zadań)
- celowe wykluczanie z uczestnictwa w aktywnościach zawodowych (np. spotkaniach, szkoleniach) i towarzyskich (np. spotkaniach integracyjnych)
- celowe i długotrwałe przydzielanie zadań niedostosowanych do kompetencji (zbyt trudnych lub zbyt łatwych)
- pozbawianie dostępu do ważnych informacji (np. co do przedłużenia umowy)
- dyskryminacja na tle poglądów politycznych, przynależności narodowej i etnicznej, wiary, koloru skóry czy orientacji seksualnej
- nieprzyjazne gesty i mimika twarzy (np. przewijanie oczami, prychanie, pokazywanie palcem, wpatrywanie się)
- ataki fizyczne
- przypisywanie sobie cudzych zasług
- udostępnianie prywatnej korespondencji z daną osobą
- rozsiewanie plotek
- obwinianie bez podania dowodów winy
- celowe wyznaczanie krótkich deadline’ów uniemożliwiających wykonanie pracy na czas lub zmuszających pracownika do podporządkowania swojego życia osobistego pracy
Jakie mogą być skutki mobbingu?
Mobbing w pracy jest zjawiskiem ze wszech miar szkodliwym. Ma destrukcyjny wpływ na psychikę ofiary i może przyczyniać się do rozwoju wielu zaburzeń. Odciska piętno także na zdrowiu fizycznym. Do najważniejszych konsekwencji mobbingu w pracy można zaliczyć:
- zwiększone ryzyko zachorowania na depresję, zaburzenia lękowe, zaburzenia snu i zespół stresu pourazowego (PTSD)
- pogorszenie zdrowia fizycznego (wzrost ciśnienia tętniczego krwi, ryzyko choroby wrzodowej, bóle głowy, wzmożone napięcie mięśni, wzmożony lub osłabiony apetyt)
- obniżona zdolność koncentracji uwagi
- obniżenie poczucia własnej wartości
- problem z podejmowaniem decyzji
- niska produktywność
- zamartwianie się
- spadek motywacji
- zmęczenie
- poczucie bezradności
- samotność
- myśli rezygnacyjne i samobójcze
Nie jest zaskoczeniem, że mobbing działa niekorzystnie nie tylko na ofiarę, ale także na jej współpracowników. Powoduje spadek morale, większą rotację pracowników, plagę nieobecności w pracy (absenteeism) i obniżenie produktywności. Generuje także koszty związane z rekrutacją i szkoleniem nowych pracowników oraz ewentualnym dochodzeniem swoich praw przez ofiary na drodze sądowej.
Gdzie zgłosić mobbing?
W naszym kraju istnieje kilka instytucji, do których można zgłosić się z problemem mobbingu. Pierwszą z nich jest Państwowa Inspekcja Pracy. Dochodzi ona praw poszkodowanego pracownika u pracodawcy, nawet jeśli to nie on osobiście dopuścił się mobbingu, a tylko był nieskuteczny w zapewnieniu ofierze bezpiecznych warunków pracy. Kodeks pracy nie pozostawia w tym temacie wątpliwości: “Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi”.
Osoba dotknięta problemem mobbingu może złożyć także zawiadomienie do prokuratury i na policję. Inną opcją jest złożenie pozwu o mobbing bezpośrednio w sądzie pracy. Dobrą praktyką jest wypracowanie przez firmę procedur antymobbingowych, które zapewniają pracownikom wsparcie w kwestiach prawnych.
Jakie kary grożą za mobbing?
Jak już wspomnieliśmy, wobec prawa za mobbing odpowiada nie tylko sprawca, ale także pracodawca. Kodeks pracy opisuje wyłącznie konsekwencje względem pracodawcy. Zobowiązuje go do wypłacenia zadośćuczynienia pieniężnego pracownikowi, który wskutek mobbingu musiał rozwiązać umowę, a także pracownikowi, u którego mobbing spowodował rozstrój zdrowia.
Poza możliwościami opisanymi w Kodeksie pracy ofiara mobbingu ma możliwość dochodzenia swoich praw w postępowaniu cywilnym, a nawet karnym, jeśli w grę wchodzi uporczywe nękanie. Mobbing nie jest jednak w Polsce przestępstwem ściganym z urzędu.
Dobre praktyki przeciwko mobbingowi w pracy
Poszukując pracy, warto znać dobre praktyki, które mogą być stosowane przez firmy aktywnie walczące z problemem mobbingu. Mogą one nie tylko uchronić pracowników przed przemocą w miejscu pracy, ale także ustrzec firmę przed związanymi z tym konsekwencjami prawnymi i wizerunkowymi. Należą do nich między innymi:
- ustalenie jasnego, powszechnie dostępnego i akceptowanego przez każdą zatrudnioną osobę regulaminu zachowania
- promocja pozytywnych relacji interpersonalnych w pracy
- obecność systemu wsparcia dla osób dotkniętych mobbingiem (np. komisja antymobbingowa, wsparcie prawne)
