Czym jest audyt finansowy?
Audyt finansowy, nazywany też rewizją finansową, to proces badania sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta, czyli niezależnego specjalistę z uprawnieniami przyznanymi przez Polską Izbę Biegłych Rewidentów. Celem audytu finansowego jest weryfikacja prawidłowości sprawozdania sporządzonego przez spółkę oraz wykrycie ewentualnych zniekształceń, które mogłyby by istotnie zniekształcić sprawozdanie dla jego czytelników. Informacje pozyskane przez biegłego rewidenta powinny znaleźć odzwierciedlenie w opinii zawartej w sprawozdaniu z badania sporządzanym na podstawie przeprowadzonych czynności. Dokumenty te pozwalają wypełnić obowiązek nakładany przez ustawę o rachunkowości, ale stanowią też doskonałe źródło informacji na temat sytuacji, w jakiej znajduje się spółka. To właśnie dlatego zdarza się, że na przeprowadzenie audytu decydują się nie tylko firmy, które mają taki obowiązek, ale też na przykład przedsiębiorstwa poszukujące inwestorów. Jednak w praktyce zdecydowana większość audytów odbywa się ze względu na ustawowy obowiązek.
Audyt finansowy a polskie prawo
Większość kwestii prawnych związanych z audytem finansowym znaleźć można w dwóch aktach prawnych: Ustawie z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości oraz Ustawie z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym. Ta ostatnia szczegółowo reguluje działalność biegłych rewidentów, włącznie z ich uprawnieniami oraz obowiązkami zawodowymi. Znacznie ważniejsza jest jednak ustawa o rachunkowości, w której można znaleźć większość regulacji prawnych związanych z audytem finansowym, w tym listę podmiotów, które są zobligowane przeprowadzać coroczną rewizję sprawozdań.
Obowiązek przeprowadzania audytu finansowego
Zgodnie z ustawą o rachunkowości, obowiązkowe badanie sprawozdań finansowych muszą wykonać:
- banki, instytucje finansowe, firmy inwestycyjne, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe i zakłady ubezpieczeń;
- firmy zajmujące się obrotem papierami wartościowymi, jednostkami uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych oraz innymi instrumentami finansowymi (np. domy maklerskie, platformy inwestycyjne);
- fundusze emerytalne i inwestycyjne;
- instytucje płatnicze (np. agregatory płatności internetowych);
- spółki akcyjne;
- spółki, które w roku poprzedzającym przeprowadziły fuzję;
- podmioty prawne, które w roku poprzedzającym zatrudniały co najmniej 50 osób, zarządzały aktywami o wartości przekraczającej 2,5 mln euro oraz przekroczyły 5 mln euro netto przychodów ze sprzedaży towarów lub operacji finansowych.
W tym ostatnim przypadku obowiązek powstaje w momencie spełnienia co najmniej dwóch z trzech wymienionych sytuacji.Audyt finansowy należy przeprowadzać co rok. Szczegółowe informacje na temat obowiązku badania sprawozdań finansowych znajdują się we wspomnianej już ustawie o rachunkowości.
Zakres audytu finansowego
Choć czynności związane z audytem finansowym przeprowadzają biegli rewidenci, to w praktyce jest to na tyle skomplikowany i wymagający proces, że przedsiębiorstwa decydują się na skorzystanie z usług tzw. firm audytorskich. Zatrudniają one nie tylko biegłych rewidentów, ale też prawników i innych specjalistów, którzy wpływają na zakres i jakość świadczonych usług. Poza obowiązkowym, rocznym badaniem sprawozdań finansowych firmy audytorskie zajmują się też badaniem prawidłowości przeprowadzania inwentaryzacji rocznej, badaniem prawidłowości prowadzenia ksiąg rachunkowych, badaniem planów przekształceń w firmie, oceną prawidłowości rozliczeń dotacji unijnych, a także oceną systemu finansowo-księgowego prowadzonego w firmie. Usługi te pozwalają na uzyskanie cennych informacji, które po analizie mogą stać się podstawą do wprowadzenia zmian w strategii biznesowej i praktycznych aspektach zarządzania przedsiębiorstwem.
Przebieg audytu finansowego
Jak już wspomnieliśmy, głównym celem audytu finansowego jest zbadanie sprawozdania pod kątem występowania istotnych zniekształceń. Jak w praktyce przebiega ten proces? Przed przystąpieniem do właściwych czynności biegły rewident dokładnie zapoznaje się ze sprawozdaniem finansowym. Następnie następuje tzw. badanie środowiska kontroli wewnętrznej, będące pierwszym etapem rewizji finansowej. W jego trakcie przeprowadza się szereg czynności kontrolnych, sprawdzających różne kwestie związane z praktyczną działalnością firmy. Przykładowo biegły rewident często sprawdza dokumenty związane z działalnością operacyjną firmy, obrotem i kontrolą jej aktywów czy obowiązkami, jakie zostały nałożone na pracowników.
Jednak najważniejsza dla wyników audytu finansowego jest identyfikacja i zrozumienie procesów gospodarczych zachodzących w spółce, a następnie ich opis. W skład tej części rewizji wchodzi przede wszystkim badanie transakcji i zapisów księgowych, a także związanego z nimi systemu informacyjnego. Ponadto biegły rewident sprawdza prawidłowość wyceny aktywów i pasywów na dzień bilansowy oraz ustala wynik finansowy za rok obrotowy, a także przeprowadza szczegółowe badanie samego sprawozdania finansowego. Jeżeli uzna, że zachodzi taka konieczność, może zainicjować testy analityczne oraz testy szczegółowe, które dostarczą dodatkowych informacji i pozwolą na poznanie zakresu oraz stopnia istotności ewentualnych zniekształceń. Każdy test musi być zaplanowany i przeprowadzony zgodnie z tzw. Międzynarodowymi Standardami Badania przyjętymi przez Polską Izbę Biegłych Rewidentów.
Po zakończeniu audytu finansowego biegły rewident sporządza tzw. sprawozdanie z badania, w skład którego wchodzi opinia z badania (do 2017 roku sporządzano dwa dokumenty: opinię oraz raport). To właśnie ona stanowi główny cel obowiązkowego audytu finansowego. Można wystawić trzy rodzaje opinii:
- opinia bez zastrzeżeń - wystawiana, gdy zniekształcenia nie są istotne dla wiarygodności sprawozdania finansowego;
- opinia z zastrzeżeniem - wystawiana, gdy z przyczyn niezależnych nie można sprawdzić prawidłowości niektórych części sprawozdania finansowego;
- opinia negatywna - wystawiana, gdy istnieją istotne zniekształcenia sprawozdania finansowego.
Ponadto biegły rewident ma możliwość odmówić wystawienia opinii na temat sprawozdania. Zdarza się to raczej rzadko, w sytuacjach, w których z różnych przyczyn nie można było przeprowadzić wiarygodnego badania, a zatem ewentualna opinia byłaby niemiarodajna.
Jakie dokumenty są niezbędne podczas audytu finansowego?
Przed rozpoczęciem audytu finansowego firma audytorska przekazuje szczegółową listę wszystkich niezbędnych dokumentów. Wśród nich można znaleźć pierwszą wersję sprawozdania finansowego, rachunek zysków i strat, zestawienie obrotów i sald oraz bilans. Ponadto niezbędna jest też dokumentacja podatkowa (w tym ta związana z ZUS), ważniejsze umowy podpisane przez spółkę oraz regulaminy wewnętrzne przyjęte przez firmę. Zdarza się, że podczas przeprowadzania audytu finansowego biegły rewident poprosi o dostęp do dodatkowych dokumentów. Warto być na to przygotowanym i możliwie szybko dostarczyć niezbędne informacje.
Firmy audytorskie na polskim rynku
Wspomnieliśmy już, że w praktyce audytem finansowym zajmują się firmy audytorskie, zatrudniające nie tylko biegłych rewidentów, ale też innych specjalistów z zakresu prawa, finansów i rachunkowości. Na polskim rynku funkcjonuje ich aż kilkadziesiąt, ale najważniejszą rolę odgrywa tzw. Wielka Czwórka, czyli cztery największe, międzynarodowe spółki: KPMG, EY, Deloitte oraz PwC. Pozycję oraz prestiż firm audytorskich mierzą różne zestawienia, w tym coroczny ranking prowadzony przez Rzeczpospolitą. Jego laureatem w 2020 roku zostało KPMG, które zajęło pierwsze miejsce, wyprzedzając PWC oraz EY. Z usług gigantów rynku korzystają przede wszystkim ogromne korporacje, ale też mniejsze, lokalne przedsiębiorstwa. Skład Wielkiej Czwórki nie zmienia się od końca lat 90, choć warto pamiętać, że na rynku funkcjonują też inne, mniejsze firmy audytorskie, zarówno o zasięgu międzynarodowym, jak i też te lokalne, polskie.
Kariera w audycie finansowym
Ogromny popyt na badanie sprawozdań finansowych związany z dynamicznym rozwojem polskiej gospodarki sprawia, że firmy audytorskie wciąż poszukują doświadczonych specjalistów, ale też początkujących pracowników, którzy chcą rozpocząć karierę w audycie finansowym. Przyszłą ścieżkę zawodową warto zacząć planować jeszcze na etapie nauki na uczelni. Firmy audytorskie oferują studentom praktyki, które stanowią ciekawe uzupełnienie programu studiów. W ich trakcie można zdobyć teoretyczną i praktyczną wiedzę z zakresu audytu finansowego, a także wykazać swoje kompetencje oraz zaangażowanie. Ukończenie praktyk z dobrym wynikiem daje dużą szansę na otrzymanie oferty stałej pracy w firmie audytorskiej. Warto przy tym zaznaczyć, że te ostatnie chętnie zatrudnią też absolwentów studiów wyższych mających odpowiednią wiedzę z zakresu finansów i rachunkowości.
Nowi pracownicy zazwyczaj zaczynają od stanowiska asystenta, a po kilku latach pracy mają szansę otrzymać awans na menadżera.Trzyletni staż pracy daje możliwość zdobycia uprawnień biegłego rewidenta. Doświadczeni audytorzy decydują się też na uzyskanie międzynarodowych kwalifikacji ACCA. Dają one możliwość pracy np. dla zagranicznych oddziałów firm audytorskich. Co istotne, ogromny wpływ na rozwój kariery ma wybrana specjalizacja związana z sektorem gospodarki. Pracodawcy szczególnie doceniają audytorów zajmujących się rewizją sprawozdań banków, funduszy inwestycyjnych i innych podmiotów związanych z branżą finansową.
