Zawody zaufania publicznego – czym właściwie są?

Co to jest zawód zaufania publicznego?

Definicja zawodu zaufania publicznego jest pojęciem typowo polskim, nieznanym w innych krajach europejskich. Istnieją jednak pewne trudności z odpowiednim zdefiniowaniem go. Co istotne, z pojęciem tym bezpośrednio wiąże się konieczność istnienia korporacji zawodowej (samorządu zawodowego), która czuwa na właściwym wykonywanie zawodu dla ochrony interesu publicznego.

Zawód zaufania publicznego związany jest bezpośrednio z obsługą osobistych potrzeb ludzkich. Wykonywanie tego typu profesji ma związek z istnieniem norm etyki zawodowej, ślubowaniem, tradycją danego samorządu zawodowego, szczególnym charakterem wykształcenia wyższego oraz uzyskaną specjalizacją. Dzięki temu możliwe jest świadczenie usług na odpowiednim poziomie zawodowym.

Z jednego z orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego (z 2 lipca 2007 roku, sprawa K 41/05) wynika, że osoba wykonująca zawód zaufania publicznego musi spełniać określone warunki. Mowa tu m.in. o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych oraz moralnych (np. nieskazitelny charakter, rękojmia prawidłowe wykonywanie zawodu). Wykonywanie czynności zawodowych wymaga profesjonalnego przygotowania, doświadczenia, dyskrecji, a także taktu i kultury osobistej.

Zauważmy, że w definicji widnieje słowo „zaufanie publiczne”. W tym przypadku nie oznacza to nic innego jak zbiór czynników, w tym m.in. przekonanie o zachowaniu dobrej woli przez osobę wykonującą taki zawód, właściwych motywacjach, należytej staranności zawodowej oraz wierze w przestrzeganie wartości istotnych dla konkretnej profesji. Osoba wykonująca taką profesję musi zachować w tajemnicy wszystkie informacje, które uzyskała w związku z daną sprawą (np. tajemnica lekarska, tajemnica adwokacka).

Najogólniej mówiąc, zawody zaufania publicznego to profesje, które polegają na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze w zakresie zadań publicznych oraz troski o realizację interesu publicznego. Do ich funkcjonowania niezbędne jest utworzenie wspomnianego wcześniej samorządu zawodowego, który sprawuje pieczę nad należytym wykonywaniem danej profesji.

Inne ogólnodostępne pojęcia wskazują, że zawód zaufania publicznego wiąże się nie tylko z osiągnięciem zysku, ale przede wszystkim z zaspokojeniem podstawowych potrzeb oraz ochroną najważniejszych wartości (życie, zdrowie) i interesów majątkowych.

W praktyce można spotkać się z twierdzeniem, że zawód zaufania publicznego jest tożsamy z wolnym zawodem. Nie jest to prawdą – o tym jednak szerzej w dalszej części artykułu.

Zawód zaufania publicznego w świetle Konstytucji RP

Zapis o zawodzie zaufania publicznego znalazł się w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 17 głosi:

„W drodze ustawy możnatworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony”.

Jest to dość ogólna definicja, która nie wyczerpuje istoty tego pojęcia. Zapis ten nie dostarcza kryteriów, które mogłyby pomóc w kwalifikowaniu poszczególnych profesji jako zawodów zaufania publicznego.

Zdaniem ekspertów umieszczenie regulacji dotyczące zawodów zaufania publicznego w I Rozdziale Konstytucji podkreśla rangę samorządów zawodowych, które są jednym z podmiotów istotnych z punktu widzenia demokratycznego państwa.

Co wyróżnia zawód zaufania publicznego?

Zawód zaufania publicznego charakteryzuje się pewnymi elementami wyróżniającymi. Wśród najważniejszych z nich wymienić można:

• cechy moralne i etyczne charakterystyczne dla danego zawodu,
• konieczność przejścia odpowiedniej drogi do zawodu (np. aplikacja, specjalizacja),
• odpowiednie wykształcenie, właściwe kwalifikacje zawodowe oraz doświadczenie,
• dawanie rękojmi należytego i zgodnego z interesem publicznym wykonywania zawodu,
• priorytetem wykonywania zawodu nie powinna być chęć zysku,
• priorytetem jest zaspakajanie najważniejszych potrzeb społeczeństwa oraz ochrona podstawowych wartości i interesów majątkowych,
• ochrona praw podmiotowych jednostek gwarantowanych przez Konstytucję,
• świadczenie usług przez osobę fizyczną, osobiście,
• powiązanie obu stron tajemnicą zawodową, z której zwolnienie może nastąpić na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego,
• pewna samodzielność wykonywania zawodu,
• wykonywanym usługom faktycznie powinno towarzyszyć zaufanie publiczne,
• preferencyjne warunki oferowane przez banki w przypadku chęci zaciągnięcia kredytu hipotecznego,
• posiadanie immunitetu materialnego oraz prawa uwierzytelnienia dokumentów,
• przynależność do samorządów zawodowych.

Często również profesje uznawane za zawody zaufania publicznego wiązane są z pewnym szacunkiem z racji zajmowanej w społeczeństwie pozycji.

Lista zawodów zaufania publicznego

Zawód zaufania publicznego jest węższym pojęciem niż wolny zawód. Nie każdy wolny zawód jest zawodem zaufania publicznego. Są to profesje, które zrzeszają się w samorządy zawodowe. Zawodami zaufania publicznego są następujące profesje:

• adwokat,
• aptekarz,
• architekt,
• biegły rewident,
• doradca podatkowy,
• diagnosta laboratoryjny,
• farmaceuta,
• fizjoterapeuta,
• inżynier budownictwa,
• komornik,
• kurator sądowy,
• lekarz,
• lekarz dentysta,
• lekarz weterynarii,
• notariuszy
• pielęgniarka,
• położna,
• psycholog,
• radca prawny,
• rzecznik patentowy,
• syndyk,
• urbanista.

Lista zawodów zaufania publicznego jest zamknięta i ograniczona kryteriami określonymi w Konstytucji RP.

Samorządy zawodowe zawodów zaufania publicznego

W polskim systemie prawnym obowiązują uregulowania, które powołują samorządy zawodowe zrzeszające poszczególne zawody zaufania publicznego. Są to:

• korporacje, które reprezentują zawody prawnicze i ściśle związane z wykonywaniem prawa (samorząd adwokatów, radców prawnych, notariuszy, komorników, kuratorów sądowych),
• samorządy, które reprezentują zawody medyczne i pokrewne (samorząd lekarzy, lekarzy weterynarii, farmaceutów, pielęgniarki, położne, diagnostów laboratoryjnych, psychologów),
• korporacje, które reprezentują profesje powstałe na skutek rozwoju gospodarki rynkowej (samorząd biegłych rewidentów, doradców podatkowych, rzeczników patentowych),
• samorządy, które reprezentują zawody związane z funkcjami pełnionymi w budownictwie i projektowaniu (samorząd architektów, inżynierów budownictwa, urbanistów).

Jakie zadania mają samorządy zawodów zaufania publicznego?

Przynależność do danego samorządu zaufania publicznego jest obowiązkowa. Sama możliwość wykonywania danej profesji zależna jest od spełnienia wszelkich wymagań oraz wpisania na listę zawodową.

Samorządy zawodowe mają pewne zadania. Wśród najważniejszych z nich warto wymienić m.in.:

• reprezentowanie interesów poszczególnych zawodów zaufania publicznego w stosunku do instytucji państwowych,
• kontrolowanie należytego wykonywania danej profesji przez członków danego samorządu,
• ograniczanie dostępu do zawodu (wykształcenie, doświadczenie, kwalifikacje zawodowe),
• prowadzenie list osób mających uprawnienia do wykonywania danego zawodu,
• czuwanie nad etyką wykonywania danego zawodu,
• ustalanie zasad moralnych i etycznych danej profesji,
• prowadzenie sądownictwa dyscyplinarnego wobec członków należących do samorządu zawodowego,
• doskonalenie zawodowe członków samorządu zawodowego,
• określanie planów kształcenia w danej profesji.

Zawód zaufania publicznego a wolny zawód i zawód regulowany

Zawód zaufania publicznego, wolny zawód oraz zawód regulowany to trzy różne pojęcia. Niestety, czasami można spotkać się z błędnym ich wykorzystaniem jako synonimy. Czym wyróżniają się te definicje?

• Wolny zawód to najstarsze z tych trzech definicji. Tego typu profesję można wykonywać na podstawie właściwego wykształcenia, samodzielnie oraz na własną odpowiedzialność. Podstawową cechą wolnego zawodu jest misja wykonywania danej profesji, przestrzeganie zasad etycznych i moralnych, zapewnienie usługobiorcom zachowania tajemnicy zawodowej oraz ponoszenie szczególnej odpowiedzialności z racji typu wykonywanego zlecenia.
• Wykonywanie zawodu regulowanego wymaga posiadanie odpowiednich kwalifikacji. Jest możliwe wyłącznie po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia, które można uzyskać po spełnieniu konkretnych wymogów określonych w przepisach prawa (np. zaliczenie egzaminu, ukończenie praktyki zawodowej, zakończenie szkolenia). W krajach europejskich 2/3 wolnych zawodów uznaje się za zawody regulowane.
• Zawód zaufania publicznego to twór znany jedynie w polskim prawie. Są to przede wszystkim profesje, które polegają na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych oraz z troski o realizowanie interesu publicznego. Nie wszystkie osoby wykonujące wolne zawody są zrzeszone w korporacjach zawodowych – z tego też względu nie wszystkie wolne zawody są zawodami zaufania publicznego.

Warto podkreślić w tym miejscu ponownie, że powyższe pojęcia nie powinny być wykorzystywane synonimicznie. Chociaż należy przyznać, że zakresy pojęciowe tych terminów po części pokrywają się, posiadając te same atrybuty.

Zawody zaufania publicznego to profesje, które charakteryzują się odpowiednimi kwalifikacjami oraz wykształceniem. Osoby wykonujące takie zawody z reguły cieszą się większym zaufaniem, szacunkiem, a także wpływają na kształtowanie opinii publicznej. Z tego też względu oczekuje się od nich posiadania ważnych cech osobowych oraz kierowania się zasadami moralnymi. Ważną rolę w funkcjonowaniu zawodów zaufania publicznego odgrywają samorządy zawodowe.